To read this article in English,  click HERE

MPSC आणि UPSC परीक्षांच्या अथांग अभ्याससागरात स्वतःच्या हस्तलिखित नोट्स म्हणजे स्वतःचा विश्वासू कंपास असतो. प्रिलिम्स असो की मुख्य परीक्षा, नीट मांडलेल्या आणि अभ्यासक्रमाशी सुसंगत असलेल्या नोट्स तुमच्या अभ्यासाला अधिक प्रभावी आणि धारदार बनवतात.

पण प्रश्न असा आहे की – डिजिटल नोट्स घ्याव्यात की हस्तलिखित? कशा प्रकारे मांडाव्यात? या लेखातून या सर्व बाबींवर प्रकाश टाकतो.

स्वतःच्या नोट्स का गरजेच्या आहेत?

1. सक्रिय अध्ययन (Active Learning): नोट्स बनवताना आपण विषय अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेतो.

2. झटपट पुनरावलोकनासाठी उपयुक्त: परिक्षेपूर्वी संपूर्ण पुस्तक वाचणे शक्य होत नाही, नोट्समुळे झटपट पुनरावलोकन शक्य होते.

3. परिक्षाकेंद्रित: नोट्स आपण स्वतः तयार करत असल्यामुळे त्या परीक्षा पॅटर्नशी जुळणार्‍या असतात.

4. आठवणीत राहतात: स्वतः लिहिलेली व आपल्या भाषेत असलेली माहिती लक्षात राहते.

डिजिटल की हस्तलिखित नोट्स – काय निवडावे?

निष्कर्ष: दोघांचाही समतोल वापर सर्वोत्तम –

स्थिर विषय (राज्यशास्त्र, भूगोल) – डिजिटल नोट्स

सतत अपडेट होणारे विषय (चालू घडामोडी, निबंध) – हस्तलिखित/फिजिकल नोट्स

प्रभावी नोट्स कशा बनवाव्यात?

1. अभ्यासक्रमाला धरून ठेवा:

नेहमी विषयाच्या अभ्यासक्रमानुसारच मांडणी करा. प्रत्येक टिप अभ्यासक्रमातील एखाद्या उपविषयाशी जुळली पाहिजे.

2. मागील प्रश्नपत्रिका (PYQs) बघा:

कोणत्या प्रकारचे प्रश्न विचारले जातात याचा अभ्यास करून त्या पद्धतीची तयारी करा.

3. व्यवस्थित रचना ठेवा:

• शीर्षके, उपशीर्षके, बुलेट पॉइंट्स वापरा

• व्याख्या, उदाहरणे, माहिती, आयोगाच्या शिफारसी नोंदवा

• मुख्य परीक्षेसाठी – विश्लेषण, दृष्टीकोन, मूल्यवर्धन जोडा

4. संक्षिप्त ठेवा:

पुस्तकांची कॉपी करू नका. एक मुद्दा – एक ओळ – असा दृष्टिकोन ठेवा.

5. चित्र, नकाशे, फ्लोचार्ट वापरा:

दृश्यक मांडणी लक्षात ठेवण्यासाठी फायदेशीर ठरते.

6. नियमित अद्ययावत करा:

विशेषतः चालू घडामोडी, अर्थव्यवस्था, पर्यावरण या विषयांमध्ये.

डिजिटल नोट्सची मांडणी कशी करावी?

Notion, Evernote, OneNote, Obsidian यांसारख्या अ‍ॅपचा वापर करा

विषयवार फोल्डर तयार करा

टॅगिंग करा – जसे “GS2 – Governance”, “GS3 – Agriculture”

लिंक, टेबल्स, हायलाइट्स वापरून समृद्ध मांडणी करा

हस्तलिखित नोट्ससाठी टिप्स:

• प्रत्येक विषयासाठी स्वतंत्र वही किंवा फाइल ठेवा

• विविध रंगांचे पेन, टॅब्स, स्टिकी नोट्स वापरा

• ‘अंतिम 7 दिवसांची पुनरावृत्ती वही’ ठेवा – अतिसंक्षिप्त नोट्ससाठी

• छापील लेखांवर स्वतःचे विश्लेषण लिहा

नोट्स पुनरावलोकन नियम – “1-3-7-15 नियम”:

एखादी नोट तयार केल्यावर:

1 दिवस, 3 दिवस, 7 दिवस, 15 दिवसांनी तिचे पुनरावलोकन करा

नंतर महिन्यातून एकदा व परिक्षेच्या आधी झपाट्याने रिपीट करा

शेवटी: तुमच्या यशाचे हत्यार:

स्वतःच्या नोट्स म्हणजे फक्त माहिती नाही, तर तुमचा दृष्टिकोन, अभ्यासपद्धती आणि समज याचे प्रतिबिंब आहे. त्या तुमच्या स्पर्धेत टिकून राहण्याच्या क्षमतेला आकार देतात. तयारीचा कोणताही टप्पा असो – स्वतःच्या नोट्स या सदैव तुमच्या बळकटीचा भाग राहतात.